Bu dosyada Yahudiler ve edebiyatın karşılaştığı farklı noktalardan işleri bir araya getirdik. Bu kesişimlerden en temeli Yahudilerin ürettiği edebiyat. Dünyanın farklı yerlerinde, farklı dillerinde, her türlü temada Yahudiler edebi işler üretti ve üretmeye devam ediyor. Bu dosyada da karşılaşacağınız Kafka’dan Elia Karmona’ya, az ünlü, çok ünlü, birçok Yahudi yazar insanın düştüğü durumları yazıya aktardı.
Bu dosyanın hedeflerinden biri Yahudilerin edebi işlerini Türkçe okura sunmak. Bunun içinde Türkçe okurunun yakından tanıdığı dünya edebiyatından Kafka ve Primo Levi gibi isimler var. Son seksen yılda gelişen Modern İbranice edebiyattan Amos Oz ve Etgar Keret gibi yazarların çalışmaları var. Ancak bu dosyayı ayrıştıran en önemli özellik Türkçe yazan, Türkçe düşünen, Türkçe okuyan edebiyatçıları bir araya getirmesi. Bu vesileyle hem tarihsel hem de güncel yazarları bu Türkçe edebiyat kanonuna hatırlatması.
İsak Ferera Efendi ile başlayan yekpare bir Türkçe Yahudi edebiyat geleneği oluşturmak ortaya beş benzemez bir koleksiyon çıkaracaktır. Böyle bir çaba yok bu dosyada. Daha mütevazi bir şekilde farklı edebi akımlardan etkilenen, bambaşka tarzlar ve edebi projeler yürüten, Yahudiliğe olan yaklaşımları birbirinden farklı, Türkçe yazan Yahudi yazarları sunmak amacı güdüyoruz. Bu dosyada okuyacağınız veya tanıyacağınız yazarlar Roni Margulies, Raşel Meseri, Filip Arditti, Lisa Sardinas, Albert Sabanoğlu, Anita Sezgener, Rakela Raşel Asael, ve Matild Alçe geniş bir listenin parçası. Sevim Burak’tan Jozef Habib Gerez’e, Can Bonomo’dan Beki Bahar ve Mario Levi’ye Türkçe edebiyatta Yahudilerin listesi uzatılabilir. Bu yazarların bir kısmı aynı anda hem Türkçe, hem İngilizce, bazıları ayrıca İspanyolca da yazıyor, birçoğu kendilerini ve başkalarını bu diller arasında çeviriyor. Bu dosyada çevirilerini okuyacağınız Avi Pardo ve Nesi Altaras da bunların arasında. Çeviri ve diller arası gelgitler Yahudi edebiyatının kalbinde yatan bir mesela; Türkiye’nin Yahudi edebiyatı için de geçerli.
Bu yazarları bir de daha geniş bir Sefarad edebiyatı çatısı altında düşünmek mümkün. Dosyanın bir diğer yönü de Sefarad edebiyatı kavramını Türkçe okura sunmak. Sefarad edebiyatı yukarıdaki Türkçe yazan isimlerle beraber birçok farklı yazarı kapsayabilir: Bulgaristanlı Almanca yazarlar Elias Canetti ve Veza Canetti, Fransızca yazan Ankaralı Metin Arditi ve ünlü Selanikli aileden Patrick Modiano, İngilizce yazan İstanbullu Moris Farhi, İspanyolca yazan Meksikalı-Bulgaristanlı Myriam Moscona ve bu dosyada tanıyacağınız İngilizce yazan Amerikalı Tom Haviv. Bu isimlerden ikisi Nobel Edebiyat Ödülü aldı (Elias Canetti ve Modiano), birçoğu yazdıkları dilin kanonunda yer edindi, başka dillere çevrildi. Bütün bu dillerdeki üretimlerinin dışında bir de Sefaradların kendi dilinde (yazdıkları diller de tabii kendilerine ait, onu da not etmek gerek), Ladino’da yarattıkları edebiyat var. Doğu Avrupa kökenli Aşkenazların Yidişi gibi Ladino’nun da kendine özgü bir edebiyatı var. Geçmişte kalan bir edebiyattan bahsetmiyoruz, hâlâ Ladino’da edebi çalışmalar üretiliyor. Ladino işlerini Türkçe okura sunmaktan heyecan duyacağımız Elia Karmona, Viktor Levi, Bohoreta Laura Papo, Moşe Almosnino, Bouena Sarfatty, ve Alexandre Ben-Ghiat gibi birçokları var. Bu dosyada Ladino’dan çeviri yok, ama bu dilin izlerini göreceksiniz. Umarız ileride Ladino edebiyatı da Avlaremoz okurlarıyla buluşturacağız.
Yahudiler ve edebiyatın bir diğer kesişimiyse Yahudi olmayanların, Hristiyanların ve Müslümanların yazdığı edebi işlerde Yahudi figürü. Shakespeare’in Venedik Taciri’ndeki Shylock’tan Orhan Pamuk’un Benim Adım Kırmızı’sındaki Ester’e, dünya edebiyatında Yahudi figürler her köşenin arkasından çıkıyor. Yahudilerin ötekiliği, ‘garipliği’, yersizliği bu karakterlerde öne çıkıyor. Bu dosyada da Türkçe edebiyatta Yahudi figürlerine dair bir fikir vermek istiyoruz.
Bu dosyadaki şiirlerden, öykülerden, oyundan, analizlerden, çevirilerden ve portrelerden umarız siz de bizim kadar zevk alırsınız.
Bu dosyada Yahudiler ve edebiyatın karşılaştığı farklı noktalardan işleri bir araya getirdik. Bu kesişimlerden en temeli Yahudilerin ürettiği edebiyat. Dünyanın farklı yerlerinde, farklı dillerinde, her türlü temada Yahudiler edebi işler üretti ve üretmeye devam ediyor. Bu dosyada da karşılaşacağınız Kafka’dan Elia Karmona’ya, az ünlü, çok ünlü, birçok Yahudi yazar insanın düştüğü durumları yazıya aktardı.
Bu dosyanın hedeflerinden biri Yahudilerin edebi işlerini Türkçe okura sunmak. Bunun içinde Türkçe okurunun yakından tanıdığı dünya edebiyatından Kafka ve Primo Levi gibi isimler var. Son seksen yılda gelişen Modern İbranice edebiyattan Amos Oz ve Etgar Keret gibi yazarların çalışmaları var. Ancak bu dosyayı ayrıştıran en önemli özellik Türkçe yazan, Türkçe düşünen, Türkçe okuyan edebiyatçıları bir araya getirmesi. Bu vesileyle hem tarihsel hem de güncel yazarları bu Türkçe edebiyat kanonuna hatırlatması.
İsak Ferera Efendi ile başlayan yekpare bir Türkçe Yahudi edebiyat geleneği oluşturmak ortaya beş benzemez bir koleksiyon çıkaracaktır. Böyle bir çaba yok bu dosyada. Daha mütevazi bir şekilde farklı edebi akımlardan etkilenen, bambaşka tarzlar ve edebi projeler yürüten, Yahudiliğe olan yaklaşımları birbirinden farklı, Türkçe yazan Yahudi yazarları sunmak amacı güdüyoruz. Bu dosyada okuyacağınız veya tanıyacağınız yazarlar Roni Margulies, Raşel Meseri, Filip Arditti, Lisa Sardinas, Albert Sabanoğlu, Anita Sezgener, Rakela Raşel Asael, ve Matild Alçe geniş bir listenin parçası. Sevim Burak’tan Jozef Habib Gerez’e, Can Bonomo’dan Beki Bahar ve Mario Levi’ye Türkçe edebiyatta Yahudilerin listesi uzatılabilir. Bu yazarların bir kısmı aynı anda hem Türkçe, hem İngilizce, bazıları ayrıca İspanyolca da yazıyor, birçoğu kendilerini ve başkalarını bu diller arasında çeviriyor. Bu dosyada çevirilerini okuyacağınız Avi Pardo ve Nesi Altaras da bunların arasında. Çeviri ve diller arası gelgitler Yahudi edebiyatının kalbinde yatan bir mesela; Türkiye’nin Yahudi edebiyatı için de geçerli.
Bu yazarları bir de daha geniş bir Sefarad edebiyatı çatısı altında düşünmek mümkün. Dosyanın bir diğer yönü de Sefarad edebiyatı kavramını Türkçe okura sunmak. Sefarad edebiyatı yukarıdaki Türkçe yazan isimlerle beraber birçok farklı yazarı kapsayabilir: Bulgaristanlı Almanca yazarlar Elias Canetti ve Veza Canetti, Fransızca yazan Ankaralı Metin Arditi ve ünlü Selanikli aileden Patrick Modiano, İngilizce yazan İstanbullu Moris Farhi, İspanyolca yazan Meksikalı-Bulgaristanlı Myriam Moscona ve bu dosyada tanıyacağınız İngilizce yazan Amerikalı Tom Haviv. Bu isimlerden ikisi Nobel Edebiyat Ödülü aldı (Elias Canetti ve Modiano), birçoğu yazdıkları dilin kanonunda yer edindi, başka dillere çevrildi. Bütün bu dillerdeki üretimlerinin dışında bir de Sefaradların kendi dilinde (yazdıkları diller de tabii kendilerine ait, onu da not etmek gerek), Ladino’da yarattıkları edebiyat var. Doğu Avrupa kökenli Aşkenazların Yidişi gibi Ladino’nun da kendine özgü bir edebiyatı var. Geçmişte kalan bir edebiyattan bahsetmiyoruz, hâlâ Ladino’da edebi çalışmalar üretiliyor. Ladino işlerini Türkçe okura sunmaktan heyecan duyacağımız Elia Karmona, Viktor Levi, Bohoreta Laura Papo, Moşe Almosnino, Bouena Sarfatty, ve Alexandre Ben-Ghiat gibi birçokları var. Bu dosyada Ladino’dan çeviri yok, ama bu dilin izlerini göreceksiniz. Umarız ileride Ladino edebiyatı da Avlaremoz okurlarıyla buluşturacağız.
Yahudiler ve edebiyatın bir diğer kesişimiyse Yahudi olmayanların, Hristiyanların ve Müslümanların yazdığı edebi işlerde Yahudi figürü. Shakespeare’in Venedik Taciri’ndeki Shylock’tan Orhan Pamuk’un Benim Adım Kırmızı’sındaki Ester’e, dünya edebiyatında Yahudi figürler her köşenin arkasından çıkıyor. Yahudilerin ötekiliği, ‘garipliği’, yersizliği bu karakterlerde öne çıkıyor. Bu dosyada da Türkçe edebiyatta Yahudi figürlerine dair bir fikir vermek istiyoruz.
Bu dosyadaki şiirlerden, öykülerden, oyundan, analizlerden, çevirilerden ve portrelerden umarız siz de bizim kadar zevk alırsınız.
Paylaş: