Kilis Sinagogu Restore Edildi

Yıllarca metruk halde kendi kaderine terk edilen, hatta zaman zaman harabelerinin arasında keçilerin otlatıldığını da bildiğimiz eski Kilis Sinagogu Vakıflar Genel Müdürlüğünce restore edildi. 2018’de başlayan restorasyon süreci geçtiğimiz yılın son aylarında tamamlandı. Böylece Kilis Sinagogu, Gaziantep ve Büyük Edirne Sinagoglarından sonra Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilen üçüncü sinagog oldu.

19. yüzyılın sonlarında Kilis’in Yahudi nüfusu yaklaşık 300 aileden oluşuyordu.  Halep hahambaşılığına bağlı bu küçük cemaat yine 19. yüzyılda Kilis’in merkezinde bu sinagogu inşa etti. Türkiye’de çok bilinmeyen Arapça konuşan (Mizrahi) Yahudi cemaati tarafından kullanılan bu sinagog aslında içinde midraş gibi farklı bölümler içeren bir yapılar kompleksi olarak inşa edildi. Hatta Türkiye’deki diğer Mizrahi sinagoglarıyla belli mimari benzerlikleri vardır. Mesela Antakya ve Gaziantep sinagoglarında olduğu gibi bu sinagogun da ehal kısmı (yani sinagogda Tevrat rulolarının muhafaza edildiği kısım) yapının güney duvarında bulunmaktadır. Bu durum, ehalini genellikle doğu duvarında bulunduran Batı Türkiye’nin Sefarad sinagoglarından farklıdır.

İçinde birçok İbranice yazıt ve Davut yıldızı gibi farklı motifler barındıran bu yapı 1958 yılına kadar devamlı kullanılmış. Kilis yahudileri İsrail başta olmak üzere dünyanın farklı yerlerine göç edince sinagog da kendi kaderine terk edildi. Zaman içinde çatısı çöken ve çok kötü duruma gelen sinagogun restorasyonu son yıllarda gündeme gelmişti. Daha resmi açılışı yapılmamış olsa da sinagogun kültür merkezi olarak kullanılması öngörülüyor.

Ayrıca, bu yazı için araştırma yaparken başka bir güzel habere denk geldim. Vakıflar Genel Müdürlüğünün internet sitesine bakınca, İstanbul’da bulunan ve günümüze yalnızca avlu kapısı ulaşabilen Kasturya Sinagoguyla ilgili umut verici bir detay gördüm. Sitedeki bilgilere göre Edirne, Gaziantep, ve Kilis Sinagoglarından sonra Kasturya Sinagogunun restorasyonu da projelendiriliyor. Umarım önümüzdeki günlerde bununla ilgili daha detaylı haberler de duyarız.

Kaynaklar:

“Cemaat Vakıfları.” Cemaat Vakıfları – T.C. Vakıflar Genel Müdürlüğü. Accessed May 16, 2020. https://www.vgm.gov.tr/vakiflarimiz/vakiflarimiz/cemaat-vakiflari.

Korucu, Serdar. “İçinde Keçi Otlatılarak ‘Korunan’ Kilis Sinagogu – Serdar Korucu.” Avlaremoz, March 16, 2020. https://www.avlaremoz.com/2016/04/26/icinde-keci-otlatilarak-korunan-kilis-sinagogu-serdar-korucu/.

Kurtuba, Aytaç. “Kilis Havrası (Sinagog).” Academia.com, February 13, 2017. https://www.academia.edu/31583469/Kilis_Havrası_Sinagog_.

Türkoğlu, İnci. “Basilical Synagogues of Turkey – Revival or Survival of an Ancient Tradition.” Bulletin of Judaeo-Greek Studies 31 (2002): 25–30.