Günümüzde Kuzey Makedonya sınırları içerisinde bulunan Manastır kenti, resmi adıyla Bitola, yaklaşık dört yüzyıl boyunca Sefarad Yahudi cemaatinin yoğun bir şekilde yaşadığı bir merkez olmuştur. Bugüne kadar bu Yahudi toplumuna dair yüzlerce akademik çalışma yapılmış olsa da çok azı doğrudan insan hikayelerine odaklanmıştır. Avlaremoz’daki bu yazı serisi ise Manastırlı beş Yahudi gencin Alliance israélite universelle (AIU ya da Alyans) sayesinde kısa bir sürede geçirdiği dönüşümü mercek altına alıyor.
1895–1921 yılları arasında Osmanlı ve Sırp rejimleri altında Fransızca olarak eğitim veren Alyans okulları Manastırlı binlerce Yahudi gencin hayatına dokunmuş, bazılarınınkini ise kökten değiştirmişti. AIU okul müdürlerine ve öğretmenlerine ait yazışmalardan oluşan ve bugün fiziki olarak Paris’te korunan arşivler, Manastır’daki toplumsal ve siyasi dönüşümlere ışık tutarken birçok gencin kişisel gelişim hikâyesini de gün yüzüne çıkarmaktadır. Manastır kentinin medar-ı iftiharı genç öğretmenlerin kendi el yazılarıyla kaleme aldıkları ve Paris’teki AIU Merkez Komitesi’ne gönderdikleri raporlar ve mektuplar ilk ağızdan önemli bilgiler içeriyor ve bu yönüyle yazı dizimizin birincil ve şahsi kaynakları olarak öne çıkıyorlar.
Manastır Kız Okulu önünde AIU kuruluş yıldönümü kutlamaları için toplanan okul yönetimi ve üniforma yardımı alan erkek öğrenciler — 13 Mayıs 1912 (Kaynak: Bibliotheque numérique de l’AIU)
Manastırlı beş gencin öğretmen olma sürecini anlatırken bu başarıdaki en büyük pay sahibini anmadan geçmek kendisine haksızlık olur: Dönüşümün mimarı 1902 yılında kentteki Alliance okuluna müdür olarak atanan David Arié’den başkası değildir. Arié’nin müdürlüğü (1902–1908) şehirde onlarca Yahudi öğrencinin hayatında bir dönüm noktası olacaktır: 12–16 yaş aralığında Manastır Erkek Okulu’ndan mezun olan en yetenekli öğrenciler becerilerine göre Alyans’ın Akdeniz havzasına yayılmış okullarında eğitim göreceklerdir.
Bu öğrencilerin tamamı Alyans’ın sağladığı imkânlarla Paris’teki öğretmen okulunda (ENIO), Kudüs’teki meslek okulunda ya da Tunus’ta ve Filistin’de bulunan ziraat mekteplerinde (Tunus-Djéidéida ve Mikveh-Israel) en az üç yıllığına misafir edilmişlerdi. Alyans’ın 27 yıl süren Manastır deneyiminde bu okullara kabul edilen gençlerin hepsi David Arié’nin şehirdeki görevi sırasında seçilmişlerdi.
Zengin ya da fakir, eğitimli ya da okumamış bir aileden gelsin, başarılı ve çalışkan tüm çocuklar Alyans’ın fırsat eşitliğinden yararlanabilmekteydi. Böylece, öğretmenlik mesleğinde gelecek vaadettiği düşünülen ve neredeyse tamamı yoksul ailelere mensup Manastırlı altı öğrenci, okul müdürü David Arié’nin çocukları Eliezer ve Rebecca gibi Paris’te okuma şansı bulmuşlardı. Paris 16. bölgede bulunan “Ecole normale israélite orintale (ENIO)— Doğu Yahudileri Muallim Mektebi”’nde üç yıllık bir eğitim alan bu gençlerin isimleri ve okula giriş tarihleri aşağıdaki gibidir:
1905 — Raphael Calderon ve Meir Papo
1906 — Eliezer Cohen ve Leon Graciani
1907 — Isaac Perez ve Albert Israel
Farklı tarihlerde ENIO’dan mezun olmayı başaran beş Manastırlı genç kendileri gibi eğitimli ve donanımlı Yahudi gençler yetiştirmek amacıyla Alyans okul ağı içerisinde bulunan okullara müdür yardımcısı/öğretmen olarak atanmışlardır. Alyans’ın eğitim ordusunun yeni neferleri olarak çıktıkları macerada artık doğup büyüdükleri şehirden uzaktadırlar; çünkü Alyans yönetmeliğine göre bir okul müdürünün ya da yardımcısının kendi memleketindeki AIU okulunda görev yapması yasaktır. Yine de bu beş hemşehrinin yolları zaman zaman başka şehirlerde kesişir ve ortaya son derece ilginç ve bazı durumlardaysa ufuk açıcı hikayeler çıkar.
Eliezer Cohen — Selanik (1909–1912), Aydın (1912), Üsküp (1920–1921)
Leon Graciani — Edirne (1910–1912), Settat (1913)
Isaac Perez — Edirne (1910–1912), Selanik (1912–1914), Kazablanka (1915–1916)
Albert Israel — Hasköy (1911–1914)
Meir Papo — Paris’teki öğretmen okuluna kabul edilen altı öğrenciden sadece bir tanesi, Meir Papo, psikolojik sorunları nedeniyle öğrenimini tamamlayamamış ve babasının haham olarak görev yaptığı Bağdat’a gönderilmiştir.
Manastırlı öğretmenler tayin oldukları okullarda ders vermek, sınav yapmak dışında birçok yeni fikre, oluşuma ve girişime imza atmışlardır. Tarih kitaplarında kendilerine doğrudan yer bulamamış, gölgede kalmış bu kuşağın anılarını Alyans arşivlerinin tozlu sayfalarından çıkarıp Avlaremoz okurlarıyla buluştururken giriş yazımızı yukarıda isimleri zikredilen öğretmenlerin imza örnekleriyle tamamlıyoruz.
Günümüzde Kuzey Makedonya sınırları içerisinde bulunan Manastır kenti, resmi adıyla Bitola, yaklaşık dört yüzyıl boyunca Sefarad Yahudi cemaatinin yoğun bir şekilde yaşadığı bir merkez olmuştur. Bugüne kadar bu Yahudi toplumuna dair yüzlerce akademik çalışma yapılmış olsa da çok azı doğrudan insan hikayelerine odaklanmıştır. Avlaremoz’daki bu yazı serisi ise Manastırlı beş Yahudi gencin Alliance israélite universelle (AIU ya da Alyans) sayesinde kısa bir sürede geçirdiği dönüşümü mercek altına alıyor.
1895–1921 yılları arasında Osmanlı ve Sırp rejimleri altında Fransızca olarak eğitim veren Alyans okulları Manastırlı binlerce Yahudi gencin hayatına dokunmuş, bazılarınınkini ise kökten değiştirmişti. AIU okul müdürlerine ve öğretmenlerine ait yazışmalardan oluşan ve bugün fiziki olarak Paris’te korunan arşivler, Manastır’daki toplumsal ve siyasi dönüşümlere ışık tutarken birçok gencin kişisel gelişim hikâyesini de gün yüzüne çıkarmaktadır. Manastır kentinin medar-ı iftiharı genç öğretmenlerin kendi el yazılarıyla kaleme aldıkları ve Paris’teki AIU Merkez Komitesi’ne gönderdikleri raporlar ve mektuplar ilk ağızdan önemli bilgiler içeriyor ve bu yönüyle yazı dizimizin birincil ve şahsi kaynakları olarak öne çıkıyorlar.
Manastırlı beş gencin öğretmen olma sürecini anlatırken bu başarıdaki en büyük pay sahibini anmadan geçmek kendisine haksızlık olur: Dönüşümün mimarı 1902 yılında kentteki Alliance okuluna müdür olarak atanan David Arié’den başkası değildir. Arié’nin müdürlüğü (1902–1908) şehirde onlarca Yahudi öğrencinin hayatında bir dönüm noktası olacaktır: 12–16 yaş aralığında Manastır Erkek Okulu’ndan mezun olan en yetenekli öğrenciler becerilerine göre Alyans’ın Akdeniz havzasına yayılmış okullarında eğitim göreceklerdir.
Bu öğrencilerin tamamı Alyans’ın sağladığı imkânlarla Paris’teki öğretmen okulunda (ENIO), Kudüs’teki meslek okulunda ya da Tunus’ta ve Filistin’de bulunan ziraat mekteplerinde (Tunus-Djéidéida ve Mikveh-Israel) en az üç yıllığına misafir edilmişlerdi. Alyans’ın 27 yıl süren Manastır deneyiminde bu okullara kabul edilen gençlerin hepsi David Arié’nin şehirdeki görevi sırasında seçilmişlerdi.
Ecole normale israélite orientale (ENIO) Şark Yahudileri Muallim Mektebi (Paris / Fransa)
Zengin ya da fakir, eğitimli ya da okumamış bir aileden gelsin, başarılı ve çalışkan tüm çocuklar Alyans’ın fırsat eşitliğinden yararlanabilmekteydi. Böylece, öğretmenlik mesleğinde gelecek vaadettiği düşünülen ve neredeyse tamamı yoksul ailelere mensup Manastırlı altı öğrenci, okul müdürü David Arié’nin çocukları Eliezer ve Rebecca gibi Paris’te okuma şansı bulmuşlardı. Paris 16. bölgede bulunan “Ecole normale israélite orintale (ENIO) — Doğu Yahudileri Muallim Mektebi”’nde üç yıllık bir eğitim alan bu gençlerin isimleri ve okula giriş tarihleri aşağıdaki gibidir:
Farklı tarihlerde ENIO’dan mezun olmayı başaran beş Manastırlı genç kendileri gibi eğitimli ve donanımlı Yahudi gençler yetiştirmek amacıyla Alyans okul ağı içerisinde bulunan okullara müdür yardımcısı/öğretmen olarak atanmışlardır. Alyans’ın eğitim ordusunun yeni neferleri olarak çıktıkları macerada artık doğup büyüdükleri şehirden uzaktadırlar; çünkü Alyans yönetmeliğine göre bir okul müdürünün ya da yardımcısının kendi memleketindeki AIU okulunda görev yapması yasaktır. Yine de bu beş hemşehrinin yolları zaman zaman başka şehirlerde kesişir ve ortaya son derece ilginç ve bazı durumlardaysa ufuk açıcı hikayeler çıkar.
Manastırlı genç öğretmenlerin ilk görev yerleri, müdür yardımcısı unvanıyla, Manastır’a coğrafi olarak yakın bölgeler olmuştur.
Raphael Calderon — Beyrut (1908), Tanca (1909), Selanik (1910)
Eliezer Cohen — Selanik (1909–1912), Aydın (1912), Üsküp (1920–1921)
Leon Graciani — Edirne (1910–1912), Settat (1913)
Isaac Perez — Edirne (1910–1912), Selanik (1912–1914), Kazablanka (1915–1916)
Albert Israel — Hasköy (1911–1914)
Meir Papo — Paris’teki öğretmen okuluna kabul edilen altı öğrenciden sadece bir tanesi, Meir Papo, psikolojik sorunları nedeniyle öğrenimini tamamlayamamış ve babasının haham olarak görev yaptığı Bağdat’a gönderilmiştir.
Manastırlı öğretmenler tayin oldukları okullarda ders vermek, sınav yapmak dışında birçok yeni fikre, oluşuma ve girişime imza atmışlardır. Tarih kitaplarında kendilerine doğrudan yer bulamamış, gölgede kalmış bu kuşağın anılarını Alyans arşivlerinin tozlu sayfalarından çıkarıp Avlaremoz okurlarıyla buluştururken giriş yazımızı yukarıda isimleri zikredilen öğretmenlerin imza örnekleriyle tamamlıyoruz.
Paylaş: