II. Dünya Savaşı’nda, Kral 5. Muhammed, Nazilerin Yahudi cemaatini ortadan kaldırma planına karşı geldi ve Yahudi karşıtı yasalar koymadı.
Kanada Montreal’de yaşayan mühendis Sam Edery’nin evinde özel bir bakır menorası var. Yedi Kollu Şamdan diğer adıyla Menora, Yahudilerin kutsal simgesidir. II. Dünya Savaşı sırasında Fas Kralı V. Muhammed’in zamanında kuyumcu olan dedesinden ona geçmiş.
Edery, kralın Yahudi sorununu tartışmak için Fransa ve Nazi Almanyası temsilcileriyle görüşürken dedesinin menora yaptığını söylüyor:
“Büyükbabam toplantı olacağını biliyordu çünkü bir kuyumcu idi ve sık sık kraliyet sarayına gitti. Menorayı yaptı, çünkü Hanuka mucizesini temsil ediyordu ve Kasım veya Aralık aylarında, o dönemde tartışmalar oldu” dedi.
Çok geçmeden Fas Kralı 5. Muhammed, Nazilere, “Yahudi vatandaşı yok, Müslüman vatandaşı yok, hepsi Faslılar” dedi.
“Dedem için bu bir mucize gibiydi. Bence bir mucize oldu çünkü kral işbirliği yapmayı reddetti” dedi.
Gerçekten de Fas Yahudileri Holokost zamanında Fas kralı 5. Muhammed’in yardımları sayesinde kurtarıldı. Fas, Fransızların etkisinde olmasına ve Fransız Yahudilerinin öldürülmesinde Fransa’nın Vichy rejimi suç ortağı olmasına rağmen, Fas’ta yaşayan tek bir Yahudi bir toplama kampına gönderilmedi.
Fas Yahudileri sarı yıldız takmadı, mallarına el konulmadı ve vatandaşlıklarından çıkarılmadılar.
Fransızca konuşan Faslı Yahudiler 1960’lı ve 70’li yıllarda Kanada’nın Fransızca konuşan eyaletine göç ettiler, bazen önce Fransa’ya sonra da Kanada’ya geçtiler.
Ancak son zamanlarda, II. Dünya Savaşı sırasında Fas’ta yaşayan Yahudiler Alman hükümetinden tazminat almaya hak kazandı.
Faslıların Yahudi topluluğunun dörtte birini oluşturduğu Quebec’te, Almanya’ya yönelik tazminat başvurularının yaklaşık üçte biri Faslı göçmenlerden geliyor. Holokost mağdurlarına tazminat ödemeleri dağıtan Cummings Yahudi Merkezi’nde yöneticisi Stacy Jbeli, tazminat için başvuran 2000 Kanadalı Faslı Yahudiden yaklaşık 1800 kişinin bunu aldığını söyledi.
Montreal’de yaşayan Edery’nin 96 yaşındaki annesi de onlardan biri. 3000 Kanada doları karşılığında bir çek aldı ve ayrıca tıbbi randevular, gözlükler, ilaçlar ve evde bakım hizmetleri için yılda 1.500 dolar karşılığı tazminat alıyor.
Fas Yahudileri neden şimdi Holokost mağdurları olarak kabul ediliyor?
Şimdiye kadar, savaş sırasında Faslı Yahudilerin yaşadıklarıyla ilgili hikayeler soykırım müzeleri tarafından toplanmadı. Örneğin, Holokost mağdurlarından on binlerce tanıklığa sahip olan Güney Kaliforniya Üniversitesi Shoah Vakfı Görsel Tarih Arşivi, İkinci Dünya Savaşı sırasında Fas’ta yaşayan bir Yahudi ile tek bir röportaj içermiyor. Şehrin büyük Fas Yahudi nüfusuna rağmen, Montreal’deki Holokost Müzesi’nde de Faslılar için o zamana ait bir tek obje yok.
Washington DC’deki Amerika Birleşik Devletleri Holokost Anıt Müzesi’nde, müzenin sözlü tarih arşivinin Faslılardan sadece bir avuç tanıklık yapacak yaşayan canlı tanıkları var. Yahudi Faslılar hem Yahudilerin hem de Yahudi olmayanların maruz kaldığı savaş zorluklarını anlatıyorlar: bombalamalar, yiyecek kıtlığı ve sokağa çıkma yasağı.
Cummings Yahudi Merkezi’nde yöneticisi Jbeli, “Bu bir hayatta kalma öyküsü” diyor.
Ancak, Talep Konferansı olarak da bilinen Almanya’ya Karşı Yahudi Maddi İddialar Konferansı, Alman hükümetini Fas Yahudilerine tek bir nedenden ötürü tazminat ödemeyi kabul etti. Çünkü Yahudiler, mellahlarda veya tarihi Yahudi mahallelerinde yaşamak zorunda kaldılar.
Fas Kralı 5. Muhammed
Alman yasalarına göre, zorunlu ikamet bir tür zulüm olarak kabul edildi, diye açıkladı Talepler Konferansı genel başkan yardımcısı Greg Schneider. Schneider, daha önce mellahlarda yaşayan Faslı Yahudilerin taşınmasına izin verilmediğini ve Yahudi bölgelerinin dışında yaşayan bazılarının onlara taşınması gerektiğini söyledi.
Amcası ve kuzenleri savaş sırasında Marakeş’teki evlerini terk etmeye ve yer değiştirmeye zorlanan Edery, bu politikanın imha için ilk adım olarak uygulanabileceğinden şüpheleniyor.
Avrupa’da olduğu gibi “Onları tek bir yerde tutmak istediler. Aynı nedenlerle yapıldı mı? Beni şaşırtmaz” diyor Edery. “Almanlar, Fas Kralı yüzünden bunu yapacak zaman bulamadılar.”
Ancak, bir mellah tam olarak bir Polonya gettosu gibi değildi, çünkü kapılar kilitli değildi, insanların içeri girip çıkmaları engellenmedi ve Faslı Yahudilerin çoğu savaştan önce bile mellahlarda yaşıyordu. Buna ek olarak, Yahudiler tüm Fas şehirlerinde mellahlara zorlanmadı. Ancak mellahlardaki koşulların korkunç olduğu tartışılmaz.
1943 yılında Rabat’ın mellahında doğan Montreal radyo yorumcusu Charles Barchechath, yiyeceklerin az olduğunu ve tifüs ve koleranın yaygın olduğunu söyledi. “Salgın hastalıklar birçok Fas Yahudisinin hayatını aldı. Babam tifüse yakalandı, ama neyse ki iyileşti” dedi.
1940 ve Kasım 1942 arasında, Amerikalılar Fas’a indiğinde, Faslı Yahudiler de ayrımcı yasalarla karşılaştı: Washington Yakın Doğu Politikası Enstitüsü’nün genel müdürü Arap ülkelerinde Holokost hakkında bir kitap yazan Robert Satloff, Yahudi çocukların okullardan atıldığını, Yahudilerin devlet işlerinden kovulduğunu ve kaç Yahudi’nin üniversitelere veya doktorluk, avukatlık veya eczacılık gibi işlere katılabileceğine dair kotalar olduğunu söylüyor.
Satloff, “Genel olarak, Fransa’da uygulanan Vichy yasaları Fas’ta uygulandı” dedi. “Faslı Yahudilerin büyük çoğunluğu kamu sektöründe çalışmıyordu, üniversite öğrencileri ya da üniversite mezunları değildi, ancak yasalar oradaydı ve başvurdular.”
Satloff, Vichy yetkililerinin bir noktada Yahudiler tarafından tutulan bir mülk envanteri yapmaya çalıştığını ancak Fas kralı 5. Muhammed’in Yahudi cemaati ile bir araya gelerek nüfus sayımını yavaşlatma sözü verdiğini söyledi. Sonuç olarak, komşu Cezayir’deki Yahudi mülklerin aksine, Fas’taki Yahudi mülküne el konulmadı.
Tarihçiler ayrıca 1942’de Amerikan askerlerinin Kuzey Afrika’ya inmemiş olmasının yanı sıra, İkinci Dünya Savaşı sırasında yaklaşık 250.000 olan Faslı Yahudilerin de ölüm kamplarına gönderilmiş olabileceğini söylüyorlar.
Talep Konferansı’nın verilerine göre, dünya çapında, 43.000’den fazla Faslı Yahudi 2011’den bu yana Almanya’nın kendilerini Holokost mağdurları olarak tanıdığı için tazminat aldı.
Ancak ödemelere ek olarak, Fas Yahudilerinin de faşist zulümden muzdarip olduğu kabulü, tarihin korunmasına yardımcı oluyor.
Binlerce Faslının tazminat için yaptıkları başvurular savaş sırasında Faslı Yahudilerin deneyimleri, en büyük bilgi kaynağı haline geldi.
Buna ek olarak, Holokost müzeleri şimdi Faslı Yahudilerden ses ve video ifadeleri toplamaya söz veriyor.
Amerika Birleşik Devletleri Holokost Anıt Müzesi’nde Film, Sözlü Tarih ve Kayıtlı Ses yöneticisi Leslie Swift gönderdiği e-postada “Koleksiyonlarımızda boşluklar olarak tanıdığımız hayatta kalanlardan daha almamız gereken su yüzüne çıkmamış öyküler var. Kuzey Afrika Yahudilerinin henüz boşluk olarak tanımlanan hayat öykülerinin toplanması için karar verildi. Kuzey Afrika Yahudileri hakkında fazla bilgi bilinmiyor. Gelecekte kesinlikle onlarla daha fazla röportaj yapmak istiyoruz” dedi. Swift, müzenin şimdi Faslı Yahudilerle röportaj yapması için Montreal’e bir ekip göndermeyi planladıklarını ekledi.
Kaynak: Times of Israel
Çeviri: Reneta Sibel Yolak
II. Dünya Savaşı’nda, Kral 5. Muhammed, Nazilerin Yahudi cemaatini ortadan kaldırma planına karşı geldi ve Yahudi karşıtı yasalar koymadı.
Kanada Montreal’de yaşayan mühendis Sam Edery’nin evinde özel bir bakır menorası var. Yedi Kollu Şamdan diğer adıyla Menora, Yahudilerin kutsal simgesidir. II. Dünya Savaşı sırasında Fas Kralı V. Muhammed’in zamanında kuyumcu olan dedesinden ona geçmiş.
Edery, kralın Yahudi sorununu tartışmak için Fransa ve Nazi Almanyası temsilcileriyle görüşürken dedesinin menora yaptığını söylüyor:
“Büyükbabam toplantı olacağını biliyordu çünkü bir kuyumcu idi ve sık sık kraliyet sarayına gitti. Menorayı yaptı, çünkü Hanuka mucizesini temsil ediyordu ve Kasım veya Aralık aylarında, o dönemde tartışmalar oldu” dedi.
Çok geçmeden Fas Kralı 5. Muhammed, Nazilere, “Yahudi vatandaşı yok, Müslüman vatandaşı yok, hepsi Faslılar” dedi.
“Dedem için bu bir mucize gibiydi. Bence bir mucize oldu çünkü kral işbirliği yapmayı reddetti” dedi.
Gerçekten de Fas Yahudileri Holokost zamanında Fas kralı 5. Muhammed’in yardımları sayesinde kurtarıldı. Fas, Fransızların etkisinde olmasına ve Fransız Yahudilerinin öldürülmesinde Fransa’nın Vichy rejimi suç ortağı olmasına rağmen, Fas’ta yaşayan tek bir Yahudi bir toplama kampına gönderilmedi.
Fas Yahudileri sarı yıldız takmadı, mallarına el konulmadı ve vatandaşlıklarından çıkarılmadılar.
Fransızca konuşan Faslı Yahudiler 1960’lı ve 70’li yıllarda Kanada’nın Fransızca konuşan eyaletine göç ettiler, bazen önce Fransa’ya sonra da Kanada’ya geçtiler.
Ancak son zamanlarda, II. Dünya Savaşı sırasında Fas’ta yaşayan Yahudiler Alman hükümetinden tazminat almaya hak kazandı.
Faslıların Yahudi topluluğunun dörtte birini oluşturduğu Quebec’te, Almanya’ya yönelik tazminat başvurularının yaklaşık üçte biri Faslı göçmenlerden geliyor. Holokost mağdurlarına tazminat ödemeleri dağıtan Cummings Yahudi Merkezi’nde yöneticisi Stacy Jbeli, tazminat için başvuran 2000 Kanadalı Faslı Yahudiden yaklaşık 1800 kişinin bunu aldığını söyledi.
Montreal’de yaşayan Edery’nin 96 yaşındaki annesi de onlardan biri. 3000 Kanada doları karşılığında bir çek aldı ve ayrıca tıbbi randevular, gözlükler, ilaçlar ve evde bakım hizmetleri için yılda 1.500 dolar karşılığı tazminat alıyor.
Fas Yahudileri neden şimdi Holokost mağdurları olarak kabul ediliyor?
Şimdiye kadar, savaş sırasında Faslı Yahudilerin yaşadıklarıyla ilgili hikayeler soykırım müzeleri tarafından toplanmadı. Örneğin, Holokost mağdurlarından on binlerce tanıklığa sahip olan Güney Kaliforniya Üniversitesi Shoah Vakfı Görsel Tarih Arşivi, İkinci Dünya Savaşı sırasında Fas’ta yaşayan bir Yahudi ile tek bir röportaj içermiyor. Şehrin büyük Fas Yahudi nüfusuna rağmen, Montreal’deki Holokost Müzesi’nde de Faslılar için o zamana ait bir tek obje yok.
Washington DC’deki Amerika Birleşik Devletleri Holokost Anıt Müzesi’nde, müzenin sözlü tarih arşivinin Faslılardan sadece bir avuç tanıklık yapacak yaşayan canlı tanıkları var. Yahudi Faslılar hem Yahudilerin hem de Yahudi olmayanların maruz kaldığı savaş zorluklarını anlatıyorlar: bombalamalar, yiyecek kıtlığı ve sokağa çıkma yasağı.
Cummings Yahudi Merkezi’nde yöneticisi Jbeli, “Bu bir hayatta kalma öyküsü” diyor.
Ancak, Talep Konferansı olarak da bilinen Almanya’ya Karşı Yahudi Maddi İddialar Konferansı, Alman hükümetini Fas Yahudilerine tek bir nedenden ötürü tazminat ödemeyi kabul etti. Çünkü Yahudiler, mellahlarda veya tarihi Yahudi mahallelerinde yaşamak zorunda kaldılar.
Alman yasalarına göre, zorunlu ikamet bir tür zulüm olarak kabul edildi, diye açıkladı Talepler Konferansı genel başkan yardımcısı Greg Schneider. Schneider, daha önce mellahlarda yaşayan Faslı Yahudilerin taşınmasına izin verilmediğini ve Yahudi bölgelerinin dışında yaşayan bazılarının onlara taşınması gerektiğini söyledi.
Amcası ve kuzenleri savaş sırasında Marakeş’teki evlerini terk etmeye ve yer değiştirmeye zorlanan Edery, bu politikanın imha için ilk adım olarak uygulanabileceğinden şüpheleniyor.
Avrupa’da olduğu gibi “Onları tek bir yerde tutmak istediler. Aynı nedenlerle yapıldı mı? Beni şaşırtmaz” diyor Edery. “Almanlar, Fas Kralı yüzünden bunu yapacak zaman bulamadılar.”
Ancak, bir mellah tam olarak bir Polonya gettosu gibi değildi, çünkü kapılar kilitli değildi, insanların içeri girip çıkmaları engellenmedi ve Faslı Yahudilerin çoğu savaştan önce bile mellahlarda yaşıyordu. Buna ek olarak, Yahudiler tüm Fas şehirlerinde mellahlara zorlanmadı. Ancak mellahlardaki koşulların korkunç olduğu tartışılmaz.
1943 yılında Rabat’ın mellahında doğan Montreal radyo yorumcusu Charles Barchechath, yiyeceklerin az olduğunu ve tifüs ve koleranın yaygın olduğunu söyledi. “Salgın hastalıklar birçok Fas Yahudisinin hayatını aldı. Babam tifüse yakalandı, ama neyse ki iyileşti” dedi.
1940 ve Kasım 1942 arasında, Amerikalılar Fas’a indiğinde, Faslı Yahudiler de ayrımcı yasalarla karşılaştı: Washington Yakın Doğu Politikası Enstitüsü’nün genel müdürü Arap ülkelerinde Holokost hakkında bir kitap yazan Robert Satloff, Yahudi çocukların okullardan atıldığını, Yahudilerin devlet işlerinden kovulduğunu ve kaç Yahudi’nin üniversitelere veya doktorluk, avukatlık veya eczacılık gibi işlere katılabileceğine dair kotalar olduğunu söylüyor.
Satloff, “Genel olarak, Fransa’da uygulanan Vichy yasaları Fas’ta uygulandı” dedi. “Faslı Yahudilerin büyük çoğunluğu kamu sektöründe çalışmıyordu, üniversite öğrencileri ya da üniversite mezunları değildi, ancak yasalar oradaydı ve başvurdular.”
Satloff, Vichy yetkililerinin bir noktada Yahudiler tarafından tutulan bir mülk envanteri yapmaya çalıştığını ancak Fas kralı 5. Muhammed’in Yahudi cemaati ile bir araya gelerek nüfus sayımını yavaşlatma sözü verdiğini söyledi. Sonuç olarak, komşu Cezayir’deki Yahudi mülklerin aksine, Fas’taki Yahudi mülküne el konulmadı.
Tarihçiler ayrıca 1942’de Amerikan askerlerinin Kuzey Afrika’ya inmemiş olmasının yanı sıra, İkinci Dünya Savaşı sırasında yaklaşık 250.000 olan Faslı Yahudilerin de ölüm kamplarına gönderilmiş olabileceğini söylüyorlar.
Talep Konferansı’nın verilerine göre, dünya çapında, 43.000’den fazla Faslı Yahudi 2011’den bu yana Almanya’nın kendilerini Holokost mağdurları olarak tanıdığı için tazminat aldı.
Ancak ödemelere ek olarak, Fas Yahudilerinin de faşist zulümden muzdarip olduğu kabulü, tarihin korunmasına yardımcı oluyor.
Binlerce Faslının tazminat için yaptıkları başvurular savaş sırasında Faslı Yahudilerin deneyimleri, en büyük bilgi kaynağı haline geldi.
Buna ek olarak, Holokost müzeleri şimdi Faslı Yahudilerden ses ve video ifadeleri toplamaya söz veriyor.
Amerika Birleşik Devletleri Holokost Anıt Müzesi’nde Film, Sözlü Tarih ve Kayıtlı Ses yöneticisi Leslie Swift gönderdiği e-postada “Koleksiyonlarımızda boşluklar olarak tanıdığımız hayatta kalanlardan daha almamız gereken su yüzüne çıkmamış öyküler var. Kuzey Afrika Yahudilerinin henüz boşluk olarak tanımlanan hayat öykülerinin toplanması için karar verildi. Kuzey Afrika Yahudileri hakkında fazla bilgi bilinmiyor. Gelecekte kesinlikle onlarla daha fazla röportaj yapmak istiyoruz” dedi. Swift, müzenin şimdi Faslı Yahudilerle röportaj yapması için Montreal’e bir ekip göndermeyi planladıklarını ekledi.
Paylaş: