Urmiye Büyük Sinagogu’ndan Kalanlar

İran Kürdistan’ındaki Yahudi nüfusun büyük kısmı Urmiye şehrinde yaşıyordu. Bugün şehir
Rizaieh olarak da biliniyor.

Birinci Dünya Savaşı öncesi Yahudi nüfusu zirve yapan bu şehrin Yahudileri de Başkale (Van) ve Gawar (Hakkari) Yahudileri gibi Lişan Didan (Kuzey Neo-Aramice) konuşuyordu.

Urmiye’dekiler Osmanlı/Türkiye tarafındaki Naş Didan (Aramice konuşan Yahudiler) ile ailevi, ticari, sosyal ve dini bağlantılar sürdürüyordu. Başkale’nin son hahamı Rabbi Yona da eğitimini Urmiye’deki hahamlardan almış ve sınırın iki tarafında da çalışmıştı.

Şehir merkezindeki Shapur Sokak’ta bulunan Urmiye Büyük Sinagogu 1890’larda inşa edilmiş ve İran Kürdistan’ında kalan son Yahudi varlıklarından biri.

İran Yahudi toplumundan Mir Abdullah Hakim ve eşi Merel tarafından yaptırılmış. Bilinen bir doktor olan Mir Abdullah Hakim ve eşi Merel sinagogun arsası ve inşaatının masraflarını karşılaşmış ve sinagog 2 senede tamamlanmış.

1990’lara kadar Şabat dualarının yapıldığı sinagog bugün harap ve cemaatsiz durumda. 2015’te JTA’ya konuşan 87 yaşındaki Nissim Aviv gençliğinde Urmiye’de 4 bin Yahudi olduğunu söyledi. “Urmiye’de, sinagogumuzda 12’den fazla Torah vardı. Büyük ve güzel bir sinagogdu,” dedi.

Bugün Urmiyeli ve Kürdistanlı Yahudilerin çoğu Yeruşalayim’in Mahane Yehudah mahallesinde yaşıyor.