L’Aurore Gazetesinin İstanbul’dan Mısır’a Öyküsü

Geçen sene İsrail Milli Arşivi’nin blogundan Mısır Yahudilerinin önde gelen gazetelerinden biri olan L’Aurore (Gündoğumu) gazetesinin enteresan hikayesini sizler için çevirmiştik. Bu zengin arşivde araştırma yaparken blog yazısında kısaca bahsedilen şu cümlenin önemini fark ettim: “Gazete ilk İstanbul’da kurulmuştu ancak İstanbul Yahudi cemaati liderleriyle olan gerginlikler gazetenin kapanmasına sebep olmuştu.”

Bu cümle biraz doğru ama yetersizdi. İsrail Milli Arşivi’nin L’Aurore sayfasındaki tanımında biraz daha bilgi var: “1909 yılında İstanbul’da Lucien Sciutto’nun kurduğu haftalık gazetedir. 1919’da devlet baskısı veya, bazı dedikodulara göre, Sciutto’nun yerel Yahudi toplumuyla olan çatışmasından doğan ekonomik sorunlar yüzünden kapatılmıştı.“

Bu cümleyle L’Aurore gazetesini İttihat ve Terraki dönemi İstanbul’unun bağlamına yerleştirebiliriz. 1908’deki devrimden sonra İstanbul’da serbest basında bir patlama yaşanmış ve her dilde, her görüşte bir sürü yeni yayın ortaya çıkmıştı. Fransızca yayın yapan Yahudi gazetesi L’Aurore da bu dalganın bir parçasıydı. Bu dalga sadece medyada değil sivil toplumda da yaşanmış, bir sürü örgüt resmen tanınmıştı. İTC’nin 1913 dönüşümü ile bu örgütler ve gazetelerin bir çoğu kapanmaya zorlanmıştı. Görece küçük bir toplumun görece küçük bir gazetesi olan L’Aurore 1919’a kadar baskı altında dayanmayı başarmıştı. Ladino yayın yapan ana akım diyebileceğimiz geç Osmanlı Yahudi yayınları Osmanlıcı veya giderek kültürel asimilasyoncu pozisyonlar alırken Selanikli Sciutto’nun L’Aurore’u Siyonist bir gazeteydi. İdeolojik olarak İstanbul Yahudi toplumunda hiç popüler olmayan bu pozisyonun üstüne Sciutto çekinmeden Yahudi toplumunun yöneticilerinin harcamalarını ve cemaat vakıflarının finansal yönetimini sorguluyordu. Bu nedenle yöneticiler ve özellikle dini liderlerin gözünde sevilmeyen bir gazeteydi.

Bu sevilmemezlik ve devletin baskısı nedeniyle Sciutto sonunda 1921’de İstanbul’u terk etti. Türkiye Cumhuriyeti ortaya çıkmadan önce bu Osmanlı entellektüeli hayatına Mısır’da tekrar başladı ve L’Aurore orada büyük bir düşünce aracı oldu. 1933 itibariyle Nazi rejimini açıkça eleştiren Sciutto yayının kapanmasından sonra Yahudi okullarında Fransızca eğitim için çalıştı. 1930larda Mısır’daki en önemli anti-antisemit yayın oldu.

Bu gazete bugün neden önemli? İsrail Milli Arşivi Bu gazetenin neredeyse tüm sayılırını kopyalanabilir şekilde ve internet üzerinden herkese açmış durumda. Bu sayede 1909-1919 arasında İstanbul’da Yahudilerin ne konuları tartıştıklarını, ne reklamlar verdiklerini ve gördüklerini anlayabiliriz. Mesela 1909’da baş sayfada Jacob Caleff İstanbul’da genç Yahudilerin Osmanlı devriminden doğan ortamda yeterince hareket etmediğinden, yeterince örgütlenmemelerinden, okul kurmamalarından, müfredatları değiştirmediklerinden şikayet ediyor. 17 Ekim 1909 tarihli aynı sayfada L’Aurore bize Hahambaşı Nahum Efendi’nin Talat Paşa’yla olan görüşmesinden satır başlarını da aktarıyor. Bu koskoca arşiv herkese açık, ücretsiz ve Fransızca olduğu için okumak çok kolay. Fransızca bilmeseniz bile internet üzerinden çeviri yapması İbrani harfleriyle yazılmış Ladino yayınlara göre çok daha kolay.

Arşive buradan erişebilirsiniz. Bulduğunuz ilginç konuları [email protected] adresinden bize yollamaktan çekinmeyin. İyi araştırmalar!