Arşiv Göze Çarpanlar Makaleler

Havana’da Hupanın Altında

Kaynak: Tabletmag, Ruth Oratz, 14 Ocak, 2019

Çeviri: Nesi Altaras

Küba Yahudi toplumunun canlanışı

Daha önce hiç grup düğününe gitmemiştim. Gideceğimi de düşünmezdim. İlk deneyimimin tatlı bir Aralık akşamında Havana’da olacağını da.

Castro devriminden 60 yıl sonra bu romantik ve gerçekdışı olay beklenmedik bir canlanma yaşayan Küba Yahudi toplumuna olan ziyaretimin sonuydu.

Bir süre Yahudi geleneklerinin yasaklandığı bir adada 16 çiftin evlendiği sinagogda dururken Yahudi hayatın hiç durduğu düşünülemez.

Küba’da Yahudi hayatı 1900lerin başında Amerika’dan, Avrupa’dan ve Ortadoğu’dan tolerans ve fırsat için göç eden Yahudilerle başlıyor. Bunun üstüne bir de Holokost öncesi ve sırasında antisemit baskı rejimlerinden kaçanlar ekleniyor. 1950lerde Küba Yahudileri 15.000 kişiydi. İş hayatı, kültür ve Yahudi varlığı yaratmakta başarılıydılar. Bu başarının zirvesi olan Havana’da üç sinagog, altı Yahudi okulu, bir kaşer kasap ve iki mezarlık vardı.

Ancal 1960ların başında bu toplum devrim sonrası toplu göç dalgasıyla zarar gördü. Kalanlar için Komünist yönetim Küba kültürünün laikleşmesi ve tüm dini aktivitenin sonu demekti.

Ancak 1990larda Sovyet sona erip Küba’dan çekildi ve Castro o zaman din üzerindeki baskıyı gevşetti. Kalan Yahudi toplumu Amerikalı Ortak Dağıtım Komitesi’ni (Joint Distribution Committee) (JDC) arayıp yardım istedi. JDC yerel cemaatle beraber 20 senede Yahudi hayatı tekrar kurmak için ortak oldu.

Benim bizzat izlediğim bu canlanma İbranice okulların açılması, haftalık Şabat duaları ve yemekleri, canlı İsrail dansları ve Yahudi kültürel aktiviteleri, Küba Yahudileri ile Amerikalı, Kanadalı ve dünyanın her yerinden Yahudilerin değişim programlarıyla oldu. 2018, devam eden fakirlik gibi sorunlara rağmen Küba Yahudiliği için önemli bir yıl oldu: bir sünnet, üç bebek isim töreni, sekiz bar ve bat mitzvah gerçekleşti. Ve tabi ki 32 cemaat üyesi evlendi. 

Hupaya, yani altında evlenilen düğün takına ulaşmak için her çift farklı ve çok şahsi tecrübeler yaşadı. Yüksek karma evlilik oranı yüzünden ailelerin Yahudi bağlarını derinleştirmek ve Yahudi olmayan eşlerin din değiştirmesini desteklemek için aktif gayret sarf edildi. Bunun parçası olarak yıl boyunca çiftler ve çocukları için pazar günleri dersler verildi.

Düğünden önceki cuma sabahı JDC ile Küba’ya giden delegasyonun bir parçasıydım. Orada bir dizi kutlamaya katıldık. İlki resmi bir din değiştirme töreniydi. Tek küçük mikveh yani dua hamamı 80 davetliyi alamayacağı için kutlama denizde yapıldı. Daha sonra yüzler tarihi yüksek tavanlı Patronato Sinagogu’nda Şabat için toplandı. Ayini yeni bnai mitzva olan gençler yönetti ve cemaati gururla dua ve şarkıda yönlendirdiler.

Cumartesi akşamki düğün için hazırlıklar sürerken herkes bir şeye el attı. Bazıları elbise dikti, başkası hediye hazırladı, sinagogu beyaz kurdeleler ve çiçeklerle süsledi. Kocaman bir hupa kaldırıldı. Fazladan sandalyeler ve banklar getirildi. Cemaatten bir kuyumcu yüzüklerin çoğunu yapmıştı. Kadınlar saç ve makyaj içi toplanmıştı. Fotoğrafçılar toparlandı ve yemekler hazırlandı.

Güneş inip ışıklar kapatılınca Şabat’ı bitiren Havdalah mumunun altın ışığı ortamı aydınlattı. Tören başlamak üzereydi.

Bazı çiftler zaten Küba sivil yasalarıyla evlenmiş olduğu halde şimdi Yahudi geleneğine göre evleniyorlardı. Her çift geleneksel Yahudi evlilik kontratı olan Ketubasını imzaladı. Bir çift 50 yıldır evliydi. Başkasının yeni bir oğlu doğmuştu. Aşkenazlar, Sefaradlar, doğuştan Yahudi olanlar, aramıza sonradan katılanlar, Küba toplumunun tüm etnik unsurlarından insanlar.

Mabedin kapıları sonuna kadar açıldı ve küçük çocuklar gelin alayının önünden kağıt petekler atarak geçtiler. Bütün çiftler kol kola yürüdü ve hupanın altına geldiler. Düğünü yirmi seneyi aşkındır önemli törenler için adaya gelen Arjantinli haham Rabbi Steinhendler yönetti.

Yüzükler takılıp çiftler sıraya geçtikten sonra damatlar kumaşla örtülü camı ayaklarıyla kırdılar. “L’chaim!” [Hayata!] diye bağırdık hep beraber ve Mazal tov’larla [tebrikler] kutlama hakikaten başladı. Çiftler öpüştü, çocuklar bağırıştı, kameralar çalıştı ve hava mutlulukla doldu.

Bu sosyal ortamın mutluluğunda biz de şarkı söyledik, dans ettik ve kadeh kaldırdık. […] Kenarda gelinlerden biri sessizce yeni doğan bebeğini emziriyordu.

Yahudi geleceği bazen beklenmeyen yerlerde bile parlak.