Avlaremoz Dosya Kültür Sanat Makaleler

Makedonya’nın Yahudi Geçmişine Bir Gezinti – Selin Toledo

Manastır, 1914 Görsel: yadvashem.org

Makedonya Yahudi Mirası Turu ilk kez bu senenin Ağustos ayında gerçekleştirilecek. Tur, yedi gece sekiz gün boyunca Makedonya’ nın Romanyot ve Sefarad geçmişini, eski Yahudi mahallelerini, sinagogları ve Holokost Anma Merkezi’ni gezerek hatırlatmayı ve yaşatmayı amaçlıyor. Gönüllü olarak Bitola Yahudi Mezarlığı’nın temizlenmesi ve Üsküp’ ün günümüzdeki Yahudi cemaati ile birlikte bir Şabat kutlamasının yanı sıra, programda cami ve kiliselere, Rahibe Teresa’nın doğum yeri ve şehrin doğal güzelliklerine de yer verilmiş.

Aslında bu programın en can alıcı kısmı, gezi planının kendisinden çok, turun bir fikir olarak ortaya çıkış hikayesi: Bu tur, aile kökleri Bitola ve Selanik şehirlerine dayanan Amerikalı şarkıcı Sarah Aroeste’ nin bir inisiyatifi olarak ortaya çıkmış. Sarah Aroeste, 1997’de Israel Vocal Arts Institute’da bulunduktan sonra, Sefarad müziğini ve Ladino dilini sanatıyla yaşatmaya karar vermiş. Günümüzde New York’ta yaşayan sanatçı, geleneksel Sefarad ezgilerini rock, funk jazz ve blues ile harmanlıyor.

Peki Sarah Aroeste neden yıllar sonra Makedonya’ da böyle bir gezi organize edilmesine ön ayak olmuş?

Sarah Silverman olarak dünyaya gelen Aroeste, şimdiki soyadını bir zamanlar Bitola’da (o zamanki adı ile Manastır) iyi bilinen bir aileden gelen annesinin kızlık soyadından almış. Yıllar süresince ailesinin Balkanlar ve Yunanistan’daki geçmişine ilgi duyan Aroeste, Manastırlı dedesinden hikayeler dinleyerek büyümüş. Tablet dergisinde yayımlanan yazısında belirttiğine göre, kendisine hep şu soruyu sormuş: “Nasıl oluyor da dedemin anayurdu Yunanistan, kendisini Türk diye tanıtıyor ve anadili İspanyolca?” İşte bu kültür ve tarih karmaşasını çözmek için; biraz da ona soyadından dolayı çoktan ilgi gösteren Bitolalı hayranlarının ısrarlı konser teklifi üzerine, Makedonya’ nın yolunu tutmuş.

Fakat bu Makedonya konseri ve ziyareti basit bir teklifle kalmamış. Makedonya’nın sıradan vatandaşları olan bu insanlar, Aroeste’nin ziyaretini, tam da coğrafyamıza yakışır bir misafirperverlikle en ince detayına kadar düşünmüşler. Kalacağı yerden tutun da, yemekleri, turistik gezileri, ulaşımını, hatta vereceği konseri bile şehrin sakinleri ayarlamış.

Günümüzde yaşayan tek bir Yahudi aile bile kalmamış olan Bitola’nın halkı; ziyareti boyunca Amerikalı şarkıcıyı eski Yahudi yerleşim yerlerini ve kalıntılarını gezdirerek, ona sahip oldukları Ladino şarkı kitaplarını göstererek, evlerine çaya davet ederek ve çocukluk arkadaşları olan Yahudileri anlatarak adeta tarihi bir yolculuğa çıkarmışlar. Dedesinin eskiden oturduğu sokağa ve kuzeninin çocukluğunu geçirdiği eve bile götürmüşler onu.

Çocukluğunda dedesinin anılarıyla, gençliğinde ise söylediği Ladino şarkılar ile Sefarad geçmişini yakalamaya çalışan Aroeste, bu defa Makedonların eliyle dokunmuş aile tarihine. Bitolalılardan gördüğü sevgi ve ilgiyi şöyle açıklıyor: “Bunun sebebi tarihlerinden dolayı bir suçluluk duymaları değil; aksine, tarihlerinin önemli bir parçası olan Yahudi kültürüne duydukları derin ve hakiki sevgi. Bitola’ nın tarihi ve eski Manastır’ ın Yahudi kültürü arasında güçlü bir bağ var. Bugünkü Bitola sakinleri bu kültürü geri kazanmak istiyorlar. Bu yüzden de profesyönel ve gönüllü olarak zamanlarını bunu gerçekleştirmek için harcıyorlar.”

İşte 2017 Eylülünde konser vermek için çağırıldığı Bitola’da gördüğü samimiyetten bu denli etkilenen Sarah Aroeste, bu sıcak duyguları daha fazla insana yaşatmaya karar vermiş. Böylece bu yaz, Makedonya’ nın Yahudi geçmişine daha fazla kişi dokunabilecek; daha çok insan yerli halkın Yahudi mirasına olan sevgi ve saygısına tanıklık etme fırsatı yakalayacak.