Kaynak: USHMM
Doğu Avrupa’daki gettolarda bulunan pek çok Yahudi, Almanlara karşı direniş örgütlemeye ve çalıntı ve el yapımı silahlarla silahlanmaya çalışıyordu. 1941–1943 arasında yaklaşık 100 Yahudi grubu yeraltı direniş hareketleri oluşturdu. Yahudilerin Almanlara karşı en bilinen silahlı çatışmayla direniş teşebbüsü, Varşova gettosunda yaşandı.
1942 yazında yaklaşık 300.000 Yahudi Varşova’dan Treblinka’ya sürüldü. Ölüm merkezinde toplu katliamlar olduğu haberi Varşova gettosuna sızdığında, hayatta kalan ve çoğu gençlerden oluşan bir grup, Z.O.B. (Lehçe Yahudi Muharebe Örgütü anlamına gelen Zydowska Organizacja Bojowa) adında bir örgüt oluşturdu. 23 yaşındaki Mordecai Anielewicz liderliğindeki Z.O.B., Yahudileri tren vagonlarına gitmeye karşı direnişe çağıran bir bildiri yayınladı. Ocak 1943’te, Varşova gettosundaki savaşçılar, gettodan sürmek üzere yeni bir grup toplamaya çalışan Alman birliklerine ateş açtı. Savaşçılar gettoya kaçak olarak sokulmuş az miktardaki silahı kullanıyordu. Birkaç gün sonra birlikler geri çekildi. Bu küçük zafer getto savaşçılarına gelecekteki direniş için hazırlanma gücü verdi.
19 Nisan 1943’te, Alman birlikleri ve polisi hayatta kalan sakinleri sürmek üzere gettoya girdikten sonra Varşova gettosu ayaklanması başladı. Yedi yüz elli savaşçı ağır silahlı ve iyi eğitimli Almanlara karşı savaştı. Getto savaşçıları yaklaşık bir ay kadar dayanabildi. Ancak 16 Mayıs 1943’te isyan sona erdi. Almanlar direnişi yavaşça kırmışlardı. Yakalanan 56.000 Yahudiden yaklaşık 7.000’i vuruldu, geri kalanı ise kamplara gönderildi.
Önemli Tarihler
28 Temmuz 1942
Yahudi Muharebe Örgütü Kuruldu
Varşova gettosundan Treblinka imha kampına yapılan ilk sürgün dalgasının ortalarında, Yahudi Muharebe Örgütü (ZOB, Zydowska Organizacja Bojowa) kuruldu. 22 Temmuz 1942’de Almanlar neredeyse hiç durmaksızın 12 Eylül 1942’ye kadar devam eden toplu sürgünlere başladı. Bu süre içinde 250.000’den fazla Yahudi gettodan sürüldü ya da öldürüldü. Yahudi gençlik örgütlerinin üyeleri tarafından kurulan ZOB, gettodaki Yahudileri sürgüne direnişe çağırdı. Yahudilerin mobilize katliam birlikleri tarafından ve imha kamplarında katledildiği ile ilgili haberler zaten gettoya sızmıştı. Ancak ZOB bir isyan başlatmaya hazır değildi. Eylül ayında sürgünler bittikten sonra, ZOB yeraltı siyasi örgüt üyelerini bünyesine alarak büyüdü ve eğitim, cephane ve patlayıcı sağlayan Polonya direniş güçleriyle temasa geçti. Mordecai Anielewicz komutan olarak atandı.
18–21 Ocak 1943
Almanlar Direnişle Karşılaştı
Almanlar Varşova gettosundan sürgünlere yeniden başladı. Ancak bu sefer ZOB (Yahudi Muharebe Örgütü; Zydowska Organizacja Bojowa) direnişi ile karşılaştılar. Sabah erken saatte yapılan toplamalar ZOB örgütünü gafil avladı ve insanlar Almanlara karşı direnmek için sokaklara çıktı. Gettodaki diğer Yahudiler önceden hazırlanmış saklanma yerlerine çekildi. Direniş, tahliyelerin sorunsuzca yapılmasını bekleyen Almanları şaşırtmıştı. Misilleme hareketi olarak 21 Ocak’ta büyük meydanda 1.000 Yahudiyi katlettiler, ancak bundan sonra sürgünleri durdurdular. Almanlar 5.000–6.500 arası Yahudiyi sürgüne gönderebildi ya da öldürebildi. Direniş eylemlerinin sonuçlarından cesaret alan gettodaki Yahudiler, tam bir isyan planlayıp hazırladılar. Muharebe örgütü tek düzene sokuldu, stratejiler planlandı, yeraltı sığınakları ve tüneller ile çatı geçitleri yapıldı. Varşova gettosu Yahudileri sonuna kadar savaşmaya hazırlandı.
16 Mayıs 1943
Getto Yıkıldı, Ayaklanma Sona Erdi
Bir ay süren çatışmalardan sonra, Almanlar Varşova’daki Büyük Sinagog’u havaya uçurdu. Bu olay, ayaklanmanın sona erdiğini ve gettonun imha edildiğini gösteriyordu. 19 Nisan 1943’te SS Generali Jürgen Stroop komutasındaki Almanlar, gettoyu tamamen yerle bir etmeye ve kalan Yahudileri de sürmeye başladı. Ancak getto halkı sürgün için bildirimde bulunmuyordu. Aksine, gettodaki muharebe örgütleri Almanlara direnmek üzere kendilerini binalara ve sığınaklara kapatmıştı. Üç gün sonra, Alman güçleri Yahudileri saklandıkları yerlerden çıkmaya zorlamak için gettodaki her binayı tek tek yakmaya başladı. Direniş, Almanlar gettoyu moloz yığını hâline getirene kadar, haftalarca devam etti. Ocak 1943 sürgünlerinden sonra gettoda yalnızca 50.000 civarında Yahudi kalmasına karşın, General Stroop gettonun yıkılmasından sonra 56.065 Yahudinin yakalandığını, bunlardan 7.000’inin Treblinka imha kampına, kalanının ise zorunlu çalışma kamplarına ve Majdanek imha kampına gönderildiğini bildirdi. Direniş savaşçılarından bazıları gettodan kaçmayı başararak, Varşova çevresindeki ormanlarda yaşayan partizan gruplarına katıldı.
Kaynak: USHMM
Doğu Avrupa’daki gettolarda bulunan pek çok Yahudi, Almanlara karşı direniş örgütlemeye ve çalıntı ve el yapımı silahlarla silahlanmaya çalışıyordu. 1941–1943 arasında yaklaşık 100 Yahudi grubu yeraltı direniş hareketleri oluşturdu. Yahudilerin Almanlara karşı en bilinen silahlı çatışmayla direniş teşebbüsü, Varşova gettosunda yaşandı.
1942 yazında yaklaşık 300.000 Yahudi Varşova’dan Treblinka’ya sürüldü. Ölüm merkezinde toplu katliamlar olduğu haberi Varşova gettosuna sızdığında, hayatta kalan ve çoğu gençlerden oluşan bir grup, Z.O.B. (Lehçe Yahudi Muharebe Örgütü anlamına gelen Zydowska Organizacja Bojowa) adında bir örgüt oluşturdu. 23 yaşındaki Mordecai Anielewicz liderliğindeki Z.O.B., Yahudileri tren vagonlarına gitmeye karşı direnişe çağıran bir bildiri yayınladı. Ocak 1943’te, Varşova gettosundaki savaşçılar, gettodan sürmek üzere yeni bir grup toplamaya çalışan Alman birliklerine ateş açtı. Savaşçılar gettoya kaçak olarak sokulmuş az miktardaki silahı kullanıyordu. Birkaç gün sonra birlikler geri çekildi. Bu küçük zafer getto savaşçılarına gelecekteki direniş için hazırlanma gücü verdi.
19 Nisan 1943’te, Alman birlikleri ve polisi hayatta kalan sakinleri sürmek üzere gettoya girdikten sonra Varşova gettosu ayaklanması başladı. Yedi yüz elli savaşçı ağır silahlı ve iyi eğitimli Almanlara karşı savaştı. Getto savaşçıları yaklaşık bir ay kadar dayanabildi. Ancak 16 Mayıs 1943’te isyan sona erdi. Almanlar direnişi yavaşça kırmışlardı. Yakalanan 56.000 Yahudiden yaklaşık 7.000’i vuruldu, geri kalanı ise kamplara gönderildi.
Önemli Tarihler
28 Temmuz 1942
Yahudi Muharebe Örgütü Kuruldu
Varşova gettosundan Treblinka imha kampına yapılan ilk sürgün dalgasının ortalarında, Yahudi Muharebe Örgütü (ZOB, Zydowska Organizacja Bojowa) kuruldu. 22 Temmuz 1942’de Almanlar neredeyse hiç durmaksızın 12 Eylül 1942’ye kadar devam eden toplu sürgünlere başladı. Bu süre içinde 250.000’den fazla Yahudi gettodan sürüldü ya da öldürüldü. Yahudi gençlik örgütlerinin üyeleri tarafından kurulan ZOB, gettodaki Yahudileri sürgüne direnişe çağırdı. Yahudilerin mobilize katliam birlikleri tarafından ve imha kamplarında katledildiği ile ilgili haberler zaten gettoya sızmıştı. Ancak ZOB bir isyan başlatmaya hazır değildi. Eylül ayında sürgünler bittikten sonra, ZOB yeraltı siyasi örgüt üyelerini bünyesine alarak büyüdü ve eğitim, cephane ve patlayıcı sağlayan Polonya direniş güçleriyle temasa geçti. Mordecai Anielewicz komutan olarak atandı.
18–21 Ocak 1943
Almanlar Direnişle Karşılaştı
Almanlar Varşova gettosundan sürgünlere yeniden başladı. Ancak bu sefer ZOB (Yahudi Muharebe Örgütü; Zydowska Organizacja Bojowa) direnişi ile karşılaştılar. Sabah erken saatte yapılan toplamalar ZOB örgütünü gafil avladı ve insanlar Almanlara karşı direnmek için sokaklara çıktı. Gettodaki diğer Yahudiler önceden hazırlanmış saklanma yerlerine çekildi. Direniş, tahliyelerin sorunsuzca yapılmasını bekleyen Almanları şaşırtmıştı. Misilleme hareketi olarak 21 Ocak’ta büyük meydanda 1.000 Yahudiyi katlettiler, ancak bundan sonra sürgünleri durdurdular. Almanlar 5.000–6.500 arası Yahudiyi sürgüne gönderebildi ya da öldürebildi. Direniş eylemlerinin sonuçlarından cesaret alan gettodaki Yahudiler, tam bir isyan planlayıp hazırladılar. Muharebe örgütü tek düzene sokuldu, stratejiler planlandı, yeraltı sığınakları ve tüneller ile çatı geçitleri yapıldı. Varşova gettosu Yahudileri sonuna kadar savaşmaya hazırlandı.
16 Mayıs 1943
Getto Yıkıldı, Ayaklanma Sona Erdi
Bir ay süren çatışmalardan sonra, Almanlar Varşova’daki Büyük Sinagog’u havaya uçurdu. Bu olay, ayaklanmanın sona erdiğini ve gettonun imha edildiğini gösteriyordu. 19 Nisan 1943’te SS Generali Jürgen Stroop komutasındaki Almanlar, gettoyu tamamen yerle bir etmeye ve kalan Yahudileri de sürmeye başladı. Ancak getto halkı sürgün için bildirimde bulunmuyordu. Aksine, gettodaki muharebe örgütleri Almanlara direnmek üzere kendilerini binalara ve sığınaklara kapatmıştı. Üç gün sonra, Alman güçleri Yahudileri saklandıkları yerlerden çıkmaya zorlamak için gettodaki her binayı tek tek yakmaya başladı. Direniş, Almanlar gettoyu moloz yığını hâline getirene kadar, haftalarca devam etti. Ocak 1943 sürgünlerinden sonra gettoda yalnızca 50.000 civarında Yahudi kalmasına karşın, General Stroop gettonun yıkılmasından sonra 56.065 Yahudinin yakalandığını, bunlardan 7.000’inin Treblinka imha kampına, kalanının ise zorunlu çalışma kamplarına ve Majdanek imha kampına gönderildiğini bildirdi. Direniş savaşçılarından bazıları gettodan kaçmayı başararak, Varşova çevresindeki ormanlarda yaşayan partizan gruplarına katıldı.
USHMM internet sitesinde bulunan, Varşova Gettosu Ayaklanmasına dair tanıklıkların yer aldığı videolara ve deşifre edilmiş metinlere buradan ulaşabilirsiniz.
Paylaş: