Kaynak: Şalom Gazetesi, 22 Ekim 2003, Sayı: 2809, Sayfa: 8, 9
İTALYAN CEMAATİ
1928 Edirne doğumlu İtalyan vatandaşı Marie Benmayor ile yaptığımız söyleşide bu cemaat hakkında bizi çok şaşırtan bilgilere ulaşıyoruz. Çok büyük bir İtalyan cemaatinin olduğunu söyleyen Benmayor ekliyor: “Hatta bizim evde Duce’nin kocaman fotoğrafı vardı.” Mussolini’nin Hitler ile işbirliği içerisinde olmasının onları rahatsız edip etmediğini sorduğumuzda ise şu cevabı alıyoruz: “İlk zamanlar değildi, sonra oldu, başta herkes Mussolini’yi çok severdi, biz de. Fakat herhalde Hitler’le birlik olunca artık bitti. Biz de İstanbul’a geldik o zaman.” Edirne’de öğrenci sayısının azlığı yüzünden kapanan İtalyan okulunda okuduktan sonra bir devlet okuluna giden Benmayor, İtalyan Konsolosluğunda yapılan partileri ve İtalyan cemaati içindeki birliği özlemle hatırlıyor.
MEZARLIK
Gezimiz boyunca gittiğimiz mezarlıklara göre “nispeten” daha iyi durumda olan Edirne mezarlığının hüzünlü hikâyesini Oral Onur’dan dinledik: “1973 yılında Yahudi mezarları yok edildi. Yahudi mezarlığını yıkıyorlar diye bana haber verdiler. Bisikletle gittim oraya, baktım taşları kaldırıyorlar ve suya atıyorlar. Fotoğraf çektim (…) Binlerce taş Edirne Sanayi Sitesi’nin yanına toplandı. Bir sene sonra baktım yoklar. Belediye bunları yollara taş için kullandı. Duvarlarda ve yollarda hâlâ taşları görmek mümkün.”Araçların tamir edildiği yerde mezar taşlarının takoz olarak kullanıldığı da biliniyor.
ALLIANCE ISRAÉLITE UNIVERSELLE
Alliance Israélite Universelle (AIU) Erkekler Okulu 1876 yılında hizmete girdi.
Tüm derslerin Fransızca öğretildiği bu okulda okuyan İlya Beyar, AIU’den mezun olanların Fransa’daki okullara gönderildiğini ve oradan da öğretmen olarak Tanca, Kazablanka gibi yerlere yollandığını söyledi. Siyonist propaganda yapıldığı yönündeki iddiaları sorduğumuz Beyar, bu söylentilerin hep olduğunu ancak dersten başka hiçbir şey görmediklerini belirtti.
AIU Kızlar Okulu’nun Balkan Savaşı (1912-1913) sırasında taşıdığı önem çok büyük. Kızlar Okulu Müdiresi Angela Gueron’un savaş sırasında tuttuğu günlükten, okulun son sınıf öğrencilerinden oluşan bir dikiş atölyesinin açılıp askerler için iç çamaşırı, gömlek, mintan, yama ve sökük dikimi, ütü basma, sargı bezi hazırlama gibi görevleri olduğunu öğreniyoruz.
Tevhid-i Tedrisat kanununun yürürlüğe girmesiyle Paris’teki merkezle tüm ilişkileri kesilen AIU’deki tüm eğitim dilinin ya Yahudilerin anadili olarak kabul edilen İbranice ya da Türkçe olması emredildi. Bu ve bunun gibi kanunlar sonucu batı ülkeleriyle ticaret yapabilmenin anahtarı olan Fransızcanın kaldırılmasıyla bu okullardaki öğrenci sayısı giderek düştü. AIU Erkekler Okulu binası şu anda İnönü İlköğretim Okulu olarak hizmet veriyor.
SAVAŞLAR SIRASINDA EDİRNE YAHUDİ CEMAATİ
Balkan Savaşı ve 1. Dünya Savaşı’nda, Edirne’de yaşayan Yahudilerin aktif olarak görev aldığı, 2. Dünya Savaşı’ndan da oldukça etkilendiği biliniyor.
1913 Balkan Savaşı sırasında saldırıya uğrayan Edirne Yahudileri, kentin savunulmasında rol aldı. Savaşlardan gayrimüslimlere pasif görevlerin verildiğini söyleyen Hayim Behar, babasının 1. Dünya Savaşı’na katıldığını ve dört sene dört ay boyunca ondan hiç haber alamadıklarını belirtti. 1915 doğumlu İlya Beyar’dan da babasının 1. Dünya Savaşı sırasında Suriye’de esir tutulduğunu öğrendik.
2. Dünya Savaşı sırasında yürürlüğe giren Varlık Vergisi ile birlikte birçok Yahudi de Aşkale veya Sarıkamış’a yollandı. İşleri gereği haftanın birkaç gününü hâlâ Edirne’de geçiren Yasef Romano, o zamanları şöyle anlattı: “42’deki Varlık Vergisi döneminde çoğu Yahudi Aşkale’ye gönderildi. Parayı veremeyenler sürüldü; o zamanlarda o para zaten onlarda yoktu. Hepsi geri döndü, ölen olmadı. Babam gitmedi ama amcam, birçok akrabamız ve kayınpederim gitti.” Oral Onur ise Varlık Vergisi’nden söz ederken: “Varlık Vergisi için bu bizim kan paramız, savaşa gitmedik, bunu böyle ödüyoruz derlerdi. Sarıkamış’a gittiler, bit içinde geri döndüler. Dönenleri sokaklarda yıkadılar” dedi. 2. Dünya Savaşı sırasında bu topraklarda yaşanan en acıklı öykülerden biri ise Eliezer Meşulam’a ait. Mübadeleden sonra Meriç nehrinin iki ayrı kıyısında kalan bazı Yahudi aileleri sık sık Karaağaç’ta bir araya gelirlermiş. Savaş başladığında bazı isimsiz kahramanların çabalarıyla çok az sayıda Yahudi Yunanistan’dan kaçmayı başarabildiyse de büyük bir çoğunluğunun sonu Avrupa Yahudilerininkiyle aynı olmuş. Eliezer Meşulam bu acı sonra ailesinden birçok kişiyi kurban vermiş.
EDİRNE VALİSİ’NDEN BÜYÜK JEST
Edirne Valisi Sayın Fahri Yücel, Edirne’yi gezerken bizi makamında kabul etti. Çat kapı gelmemize rağmen bize vakit ayıran Sayın Vali ile görüş alışverişinde bulunduk. Edirne’ye giderken Vali ile görüşmeyi hiç tasarlamamıştık. Oysa yaptığımız çalışma içinde şansımızı denemek istedik ve kendisini ziyarete gittik. Habersiz gelmiş olmamıza rağmen Vali Bey bize büyük ilgi gösterdi. Dokuz kişilik tüm takımı aynı anda kabul eden Sayın Vali’yle mezarlık ve sinagog hakkında konuştuk. Hukuksal sorunlardan söz ettik. Bu arada Vali Bey, bize büyükçe bir Edirne haritası üzerinde sinagogu ve eski Yahudi mahallesini göstermeyi ihmal etmedi. Sayın Vali, ayrıca yapılacak projelere açık olduklarını belirtti ve işbirliği için çağrıda bulundu.
UZUNKÖPRÜ: GEÇERKEN UĞRADIK
Bazı kaynakların bizi Edirne’nin yakınlarındaki Uzunköprü’ye yönlendirmesi üzerine, Gelibolu yollarını tutarken kısa bir keşif yapmak için bu kasabaya da uğradık. Hiçbir zaman kalabalık bir Yahudi nüfusuna sahip olmayan Uzunköprü’deki eski Yahudi mahallesini bulduk. Orada konuştuğumuz iki dedenin anlattıklarına göre, Rumlar ve Yahudiler aynı mahallede yaşardı. Hangisi Yahudi hangisi Rum evi ayırt etmek mümkün değildi. Tokalaştık, vedalaştık, kuyumcular caddesinden geçerek Ege’ye doğru yol aldık…
Kaynakça:
Rıfat N. Bali, Cumhuriyet Yıllarında Türkiye Yahudileri: Bir Türkleştirme Serüveni (1923-1945), İletişim Yayınları, 1. Baskı, 1999
Edirne Yahudileri, Edirne, Yapı Kredi Yayınları, Yeni Bilgiler ve 1934 Trakya Olayları, Tarih ve Toplum
“Mozaiğin Kayıp Parçası: Trakya Yahudileri” isimli dosyanın diğer bölümlerine buradan ulaşabilirsiniz.
Kaynak: Şalom Gazetesi, 22 Ekim 2003, Sayı: 2809, Sayfa: 8, 9
İTALYAN CEMAATİ
MEZARLIK
Gezimiz boyunca gittiğimiz mezarlıklara göre “nispeten” daha iyi durumda olan Edirne mezarlığının hüzünlü hikâyesini Oral Onur’dan dinledik: “1973 yılında Yahudi mezarları yok edildi. Yahudi mezarlığını yıkıyorlar diye bana haber verdiler. Bisikletle gittim oraya, baktım taşları kaldırıyorlar ve suya atıyorlar. Fotoğraf çektim (…) Binlerce taş Edirne Sanayi Sitesi’nin yanına toplandı. Bir sene sonra baktım yoklar. Belediye bunları yollara taş için kullandı. Duvarlarda ve yollarda hâlâ taşları görmek mümkün.”Araçların tamir edildiği yerde mezar taşlarının takoz olarak kullanıldığı da biliniyor.
ALLIANCE ISRAÉLITE UNIVERSELLE
Alliance Israélite Universelle (AIU) Erkekler Okulu 1876 yılında hizmete girdi.
Tüm derslerin Fransızca öğretildiği bu okulda okuyan İlya Beyar, AIU’den mezun olanların Fransa’daki okullara gönderildiğini ve oradan da öğretmen olarak Tanca, Kazablanka gibi yerlere yollandığını söyledi. Siyonist propaganda yapıldığı yönündeki iddiaları sorduğumuz Beyar, bu söylentilerin hep olduğunu ancak dersten başka hiçbir şey görmediklerini belirtti.
AIU Kızlar Okulu’nun Balkan Savaşı (1912-1913) sırasında taşıdığı önem çok büyük. Kızlar Okulu Müdiresi Angela Gueron’un savaş sırasında tuttuğu günlükten, okulun son sınıf öğrencilerinden oluşan bir dikiş atölyesinin açılıp askerler için iç çamaşırı, gömlek, mintan, yama ve sökük dikimi, ütü basma, sargı bezi hazırlama gibi görevleri olduğunu öğreniyoruz.
Tevhid-i Tedrisat kanununun yürürlüğe girmesiyle Paris’teki merkezle tüm ilişkileri kesilen AIU’deki tüm eğitim dilinin ya Yahudilerin anadili olarak kabul edilen İbranice ya da Türkçe olması emredildi. Bu ve bunun gibi kanunlar sonucu batı ülkeleriyle ticaret yapabilmenin anahtarı olan Fransızcanın kaldırılmasıyla bu okullardaki öğrenci sayısı giderek düştü. AIU Erkekler Okulu binası şu anda İnönü İlköğretim Okulu olarak hizmet veriyor.
SAVAŞLAR SIRASINDA EDİRNE YAHUDİ CEMAATİ
Balkan Savaşı ve 1. Dünya Savaşı’nda, Edirne’de yaşayan Yahudilerin aktif olarak görev aldığı, 2. Dünya Savaşı’ndan da oldukça etkilendiği biliniyor.
1913 Balkan Savaşı sırasında saldırıya uğrayan Edirne Yahudileri, kentin savunulmasında rol aldı. Savaşlardan gayrimüslimlere pasif görevlerin verildiğini söyleyen Hayim Behar, babasının 1. Dünya Savaşı’na katıldığını ve dört sene dört ay boyunca ondan hiç haber alamadıklarını belirtti. 1915 doğumlu İlya Beyar’dan da babasının 1. Dünya Savaşı sırasında Suriye’de esir tutulduğunu öğrendik.
EDİRNE VALİSİ’NDEN BÜYÜK JEST
UZUNKÖPRÜ: GEÇERKEN UĞRADIK
Bazı kaynakların bizi Edirne’nin yakınlarındaki Uzunköprü’ye yönlendirmesi üzerine, Gelibolu yollarını tutarken kısa bir keşif yapmak için bu kasabaya da uğradık. Hiçbir zaman kalabalık bir Yahudi nüfusuna sahip olmayan Uzunköprü’deki eski Yahudi mahallesini bulduk. Orada konuştuğumuz iki dedenin anlattıklarına göre, Rumlar ve Yahudiler aynı mahallede yaşardı. Hangisi Yahudi hangisi Rum evi ayırt etmek mümkün değildi. Tokalaştık, vedalaştık, kuyumcular caddesinden geçerek Ege’ye doğru yol aldık…
Kaynakça:
Rıfat N. Bali, Cumhuriyet Yıllarında Türkiye Yahudileri: Bir Türkleştirme Serüveni (1923-1945), İletişim Yayınları, 1. Baskı, 1999
Edirne Yahudileri, Edirne, Yapı Kredi Yayınları, Yeni Bilgiler ve 1934 Trakya Olayları, Tarih ve Toplum
“Mozaiğin Kayıp Parçası: Trakya Yahudileri” isimli dosyanın diğer bölümlerine buradan ulaşabilirsiniz.
Paylaş: