Arşiv Göze Çarpanlar Yemek

Kim Sefarad Yahudisidir Şabat Yemeğinden Belli Olur

İspanyol vatandaşlığı yolunun açılmasıyla kimin Sefarad Yahudisi olup olmadığı önem kazandı. İspanya bu konuda Engizisyon’dan kalma bir yönteme başvurabilir – İspanya’nın gizli Yahudileri’nin tariflerini kullanıyorlar mı?

Hamin, Vered Guttman

İngilizce orijinal metin: Haaretz, Vered Guttman, 2014

Çeviri: Nesi Altaras

Şu anda dünyadaki Yahudiler arasında en çok konuşulan sorulardan biri: Kim Sefarad Yahudisidir? İşin ucunda İspanya vatandaşlığı (ve Avrupa Birliği pasaportu, getirdiği bütün olanaklar) olunca bu soru önem kazandı. Bu süreçte açığa çıkan kimin Sefarad olduğunu belirlemenin çok da kolay olmadığı. İspanya hâlâ vaadini nasıl yerine getireceğini ve Yahudi tarihinin en acımasız yerlerinden birine geri dönüş anonsundan hakkı çıktığından beri gelen yüzlerce telefon ve emailden kimlerin hak sahibi olduğunu tartışıyor.

Bu Yahudi diasporasını iyice açıklamak için iyi bir fırsat. Aşkenaz ve Sefaradlar arasındaki genel ayrım çok genel ve aslında yanlış. Aşkenaz Yahudileri Almanya ve Kuzey Fransa kökenli ve aileleri Doğu Avrupa’ya dağılanlar. Sefaradlar ise İspanya ve İberya Yarımadası kökenli olanlar. Bunların yanı sıra iki bin yıl boyunca aynı yerde kalan cemaatler var: bunlar Irak Yahudileri (bir Irak Yahudisi olarak İspanya vatandaşlığı çıkar diye teyit ettim, Irak Yahudileri Sefarad sayılmıyor), Yemen Yahudileri, Roma Yahudileri (diğer adıyla İtalkim) ve Gürcü Yahudileri.

İspanya tarafından yayınlandığı iddia edilen bir Sefarad soyadları listesinin sahte olduğu ortaya çıktı. Bazıları pasaport başvurusu yapanların Ladino, İspanya Yahudilerinin 1492’de kovulma sırasında konuştuğu dili bilmelerini beklemeyi önerdi. Bu dil Türkiye’den Yunanistan’a, Bulgaristan’a, Romanya’dan İsrail’e bir sürü Sefarad cemaatinde hayatta tutuldu ve konuşuldu. Ama maalesef şu an hayattaki son nesil bunu konuşan son nesil olabilir; bugün birçok hakiki Sefarad Yahudisi bile Ladino konuşamıyor.

Ama kimin Sefarad olup olmadığını belirlemenin daha kolay ve İspanya hükümetinin düşünmediği bir yolu var. Tek yapmaları gereken atalarının Engizisyon’da yakmak ve infaz etmek için kimin Yahudi olduğunu belirlemekte kullandıkları yöntemi kullanmak: yemeklerine bakmak.

İspanya Engizisyon döneminde kimin aslında Yahudi kalan gizli Yahudi dönmesi, yani Konverso, olduğunu anlamak için komşu ve hizmetkarlara talimat verdi. Talimatlar “etini temizleyen veya temizleten…etten siniri ayıran…domuz, tavşan, boğulmuş kuş, yılanbalığı, mürekkepbalığı, ya da diğer pulsuz balıkları yemeyen..veya mayalanmamış ekmek yenen ve başında marul, kereviz, ve başka acı otlar yenen bayramı kutlayanların” izlenmesini söylüyordu.

O dönemden kalan mahkeme notları da Yahudileri belirlemenin başka yollarını örnekliyor. 1484 yılında Juan Sanchez Exarch adlı biri Şabat’a bakmak ve geleneksel bir Yahudi yemeği olan hamin yemekle şuçlandı. Pedro de la Caballeria adlı biri ise 1492’de “Yahudi eti, Şabat yahnisi ve kırmızı yumurta (huevos haminados, yani kül ve soğan kabuğuyla pişmiş kaynamıl yumurta)” yemekle suçlandı. Rodrigo de Chillon’un karısı Yahudi olarak 1513 Şabat yemeğinde güveçte patlıcan, balık ve yumurta servis ettiği için yakalandı. Mayor Gonzalez ve kocası Pedro Nunez Franco ise 1511’de hizmetçileri tarafından şikayet edildiler. “Cumaları hizmetçi, evin hanımının emriyle, güveçte balık, havuç ve yumurta yapardı, ev sahipleri Cuma akşamı bunu yedikten sonra kalanını Cumartesi soğuk yemek için saklarlardı”. Mayor Gonzalez müebbet hapise atıldı, kocasıysa canlı canlı yakıldı.

Yukardaki bilgi ve alıntılar David M. Gitlitz ve Linda Kay Davidson’ın Bir Serpme Bal: İspanya’nın Gizli Yahudilerinin Hayatları ve Tarifleri (A Drizzle of Honey, the Life and Recipes of Spain’s Secret Jews) adlı yemek kitabından.

Yani eğer huevos haminados beş yüzyıl önce Yahudileri suçlu bulmak için kullandıysa, bence aynı bilimsel yöntem bugün kullanmak için de uygundur. Şabat’ta hamininize huevos haminados ekliyor musunuz? O zaman siz bir Sefarad Yahudisisiniz. Anneanneniz medias, börekas, minas ve albondigas yapıyor mu? O zaman kesin Sefaradsınız. Bumuelos, boyikos ve bombonikos? Onlar da aynı şekilde. (Bombonikosun ne olduğu önemli değil şimdi canım çekti!)

Matilda Koen-Serano’nun Ladino Mutfağı (Cooking Ladino / Gizar Kon Gozo) adlı kitabından uyarlanmıştır. Bu bademli şeker Sefarad tarifi Saraybosna’dan.

Malzemeler:

250 gram ezilmiş badem

1¼ bardak şeker

2 çırpılmış yumurta beyazı

Yapılışı:

  1. Fırını 110 dereceye getirin
  2. Ezilmiş bademleri şekerin ¾’ü ve yumurta beyazının ¾’ü ile karıştırın ve sert bir hamur haline getirin. Hamuru yuvarlayıp 1.5 cm kalınlığında odun gibi bir şekle sokun.
  3. Kalan şeker ve yumurtayı kaplamak için jöle yapmak için karıştırın. Bu jöleyi bademli oduna fırçayla sürün. Sonra odunu çapraz olarak kesin ve küçük şekerler haline getirin.
  4. Şekerleri yağlı fırın kağıdına dizip kuruyana kadar fırında bırakın.