Avlaremoz Dosya Kültür Sanat

Osmanlı Döneminden Kalmış Bir Şiir: La Bivda De Şelomo Eskenazi, el Sultan Ahmet I, i el Vezir Murad Paşa – Rika Kuriel

Washington Üniversitesi Yahudi Çalışmaları Merkezi’nin yayınlamış olduğu makalede Albert Levi tarafından kaleme alınmış şiirde, Rabi Solomon Eskenazi’nin dul karısı Ester Eskenazi’nin Vezir Murad Paşa tarafından Sultan Ahmet I’in gözünde nasıl korkunç bir şekilde karalamaya çalıştığını anlatıyor. Ladino dilinde ve İbrani alfabesi ile yazılmış şiirin ilk bölümü Ashley Bombay tarafından İngilizce’ye tercüme edilmiş.

Orijinal Metin, Washington University

Hatırlamak isteyenlere, Sultan Ahmet, Sultanahmet Camii’yi yaptıran ve geçen sene Kösem dizisine konu olan genç padişahtı.

Şiirin Hikayesi

Sultan Ahmet, Ester Eskenazi tarafından tanınmış ve yakınlık kurulmuştu. Sultan Ahmet’in hayatı Ester tarafından kurtarılmış, felaketin eşiğinden onun sayesinde dönmüştü.

Sultan Ester’i her gün görmek ister Osmanlı’nın problemlerini tartışmak istermiş. Her bir millet ile olan ilişkiler hakkında fikir danışırmış. Ester tam bir diplomatmış, akıllı, makul, erdemli, mütevazi, dost canlısı bir kadın olduğu kadar, koyu bir Yahudi ve pek güzelmiş.

17. yy Yahudi kadın tasviri

Sultan henüz 16 yaşındayken iki oğlu olmuş, muhteşem bir tören düzenlenmiş. Tören esnasında Sultan Ester’e bu vesileyle değerli bir hediye göndermiş. Hediyeyi alan Ester Sultan’ı hükümranlığı süresince başarılı görmek istediğini belirtmiş.

Osmanlı’nın en zalimi Vezir Murat Paşa ise tüm şehirlerde korku salıyormuş. Vezir Yahudilerden nefret ediyormuş, çok koyu bir Anti-Semitmiş. Kıksanç, hırslı ve küstahmış, Yahudilerin başarılı olduklarını görmek istemiyormuş.

Murat Paşa, o dönem Osmanlı’da etkin olan Ester’in kendi önüne engeller koyarak başarılı olmasını engellemeye çalıştığını düşünüyormuş. Amacına ulaşabilmek için acımasız yöntemlerle Ester’e iftiralar atmış. Murat Paşa cüretkarmış, Ester’i padişahın gözünde de rütbesini düşürmekmiş amacı. Sultan tüm bunları dinlemiş, ancak hiç itibar etmemiş. Ester rütbesini korumuş.

17. yüzyıl ortası Yahudi kadın

Sultan Vezir’e sormuş, ‘Neden Osmanlı’nın soylu kadınlarından Yahudi Ester’e iftira attın? O benim hayatımı kurtardı. Benim takdirimi hak eder, iyi muamele edilmesi gerekir.’ Vezir Murat Paşa cevaplamış, ‘Sizi temin ederim ki, Ester şeref ve azamet arzulamakta. Düşman milletlerle imparatorluğumuza zarar vermek için gizli ilişkiler kuruyor. Bu Yahudi kadın çok hırslı ve tehlikeli. Birinin onu çok sert cezalandırması gerek.’ Sultan sabırlı olunması gerektiğini, olayı soruşturmadan hakkında bir karar vermek istemediğini ancak Ester’e gözü kapalı güvendiğini belirtmiş. Eğer Murat Paşa’nın söyledikleri doğruysa ancak o zaman Ester’e hak ettiği cezayı vereceğini belirtmiş.

Sultan’ın akıllı olduğunu gören vezir köpürmüş. Sultan isteksizce konunun soruşturulmasını ve gerçeğin açığa çıkarılmasını istemiş.

Sultan Ahmed I

Şiirin ilk bölümünde hikaye bundan ibaret olup sonunda tefrika edeceği belirtilmektedir.

Şiiri orjinal dilinde aşağıdan okuyabilirsiniz:

La bivda de Shelomo Ashkenazi, el Sultan Ahmed I i el Vizir Murad Pasha

El djoveno Sultan Ahmed primero,
era muy intelijente i sinsero;
el guadro afeksion i rekonosensia,
a Ester Ashkenazi, mujer de sensia.

Es grasias a eya ke tuvo salvado,
kuando estava en la balansa echado;
grasias a eya salvo dela muerte,
i le guadro una afeksion ardiente.

El Sultan deziava verla kada dia,
por diskutir problemas dela Turkia;
demandava su opinion i sudjestion,
sovre las relasiones de kada nasion.

Ester Ashkenazi era diplomat aguda,
una mujer intelijente i sezuda;
modesta, afavle i virtuoza,
Djudia ferviente i bastante ermoza.

Alos 16 anyos alora aydado,
el Sultan era padre yamado;
2 ijos le eran nasidos,
kon grande seremonia resividos.

Mientres la seremonia, el monarka,
en senyo de rekonosensia, de alta marka,
i kontandose estonses venturozo,
mando a Ester un prezente valutozo.

Ester resivio alora el prezente,
deklaro kuanto su dezeo era fuerte,
de ver al soverano enshashado,
i de briyar mientres su reynado.

El Vizir Murad Pasha el tirano,
el mas kruel del Imperio Otomano;
era atroche, ferose en kuantedad,
insperava el miedo en kada sivdad.

El Vizir, alos djudios aboresia,
era un antisemit de prima kategoria;
selozo, ambisiozo, i muy arogante,
no deziava ver los djudios ir avante.

Murad Pasha, a Ester la djudia,
ke era influente alora en Turkia;
se esforsava de meterle entrompiesos,
porke no tuviera mas suksesos.

Kon mezos mal onestos i brutos,
por alkansar sus malos butos;
perkuro a Ester de kalumniarla,
i de su influensa rebasharla.

Murad Pasha, tuvo la grande ozadia,
de kontinuar su basha infamia;
de rebashar a Ester en ojos del rey,
a nombre de Muhamed i de su ley.

Sultan Ahmed primero, eskuchava,
pero, asolutamente nada konsiderava;
a Ester le guadrava rekonosensia,
i la tratava kon muncha kerensia.

– “por kualo la kalomniash disho el,
al vizir tirano i kruel;
por kualo aboresesh a Ester la Djudia,
una mujer noble en la Turkia?”

“Eya me salvo la vida,
i mi rekonosensia le es meresida;
es intelijente i muy aklarada,
una mujer ke deve ser konsiderada.”

El Vizir Murad Pasha, imprudente,
respondio a el rey lo sigiente:
vos deklaro kon sinseridad i frankeza,
ke Ester dezea onra i grandeza.

“Eya esta en sekretas relasiones,
kon diferentes enimigas nasiones;
por el danio de nuestro emperio,
ke es kon abuzo el mas serio.”

“Esta Djudia, es muy ambesioza,
ipokrita i altamente danioza;
no devemos kedar alora indiferente,
kale apenarla muy seviramente.”

–Bueno disho el rey, tengamos pasensia,
investigemos antes de dar la setensia;
oy yo tengo una siega konfiensa,
i me rekonosensia por eya es imensa

kuando yo toparia, loke deklarates,
ke kon palavras oy me artates;
estonses i solo estonses aktaria,
i la kondana meresida le daria.

El Vizir ke era un mizeravle,
kon un ayre arogante i abominavle;
eskrusho dientes, kon muncha ravia,
viendo el rey era persona savia.

A mal de su pezar, tuvo deklarado,
ke el kavzo fuera investigado;
por topar estonses la verdaderia,
delos abuzos de Ester la Djudia.
(a kontenuar)

Alberto Levi

17. yy İstanbul kadını